Palyatif bakım nedir?

Palyatif bakım : Ciddi ve ilerleyici hastalığı olan kişilere ve yakınlarına tanı almasından itibaren tüm hastalık süreci boyunca verilen, yaşam kalitesini artırmayı hedefleyen tedavilerdir.

Daha açık bir şekilde ifade etmek gerekirse; kanser gibi ciddi ve ağır bir hastalıkta hem hastalığın kendisine ait hem de tedavinin getirebileceği hastanın yaşam konforunu bozan birçok etki söz konusudur. Bunlar ağrılar, bulantı ve kusmalar, ishal, ödem, işeme ve böbrek sorunları, yaygın halsizlik, ruhsal sorunlar vb. olabilir. Kişilerin ciddi hastalıkları da olsa, günlük aktivitelerini yerine getirebilmeleri, belki geçimlerini sağladıkları işlerini devam ettirebilmeleri, bunlar olamasa dahi hastalık sürecinin sıkıntılarının en hafif şekilde yaşanabilmesi için gereken yaklaşıma palyatifbakım denilmektedir.

Türkçe sağlık literatünde genellikle palyatif bakım veya destek tedavi olarak adı geçen bu kavram, uluslararası medikal literatürde palliative care olarak karşımıza çıkmaktadır. İngilizce "palliative" kelimesinin sözlükteki Türkçe karşılıkları hafifletici, geçici, geçici çare, yatıştırıcı olarak geçmektedir. Kanser gibi ağır hastalıkların hem ruhsal hem de fiziksel olarak hasta ve hasta yakınını etkileyen çok sayıda olumsuz etkisi söz konusudur. Bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak veya hafifletmek tedavi sürecinin çok önemli bir parçasıdır. Palyatifbakım birçok yönü olan ve hastalığın başlangıcından sonuna kadarki süreci kapsayan bir yaklaşımdır.

Birçok yönü olması palyatif bakımın en önemli özelliğidir. Yine yukarıda bahsedildiği gibi bu bakım süreci hastalık anından itibaren başlamaktadır. Böylesi kapsamlı ve sürece yayılan bir yaklaşımın ekip işi olması kaçınılmazdır. Kanser tedavi sürecinde iyileşme sürecini yöneten tıbbi onkoloğun palyatif bakımı sağlayan bir ekibe daima ihtiyacı vardır. Bu ekipte palyatif bakım uzmanıhekim veya hemşireler, diyetisyenler, psikologlar, sanat ve spor etkinlikleri sorumluları, manevi bakım görevlileri bulunabilmektedir.

Kanser hastalığına dair tedavileri amacına göre sınıflayacak olursak; küratif tedaviler (kür sağlayan, hastalığın kendisinde iyileşme sağlayan) ve destek tedaviler karşımıza çıkmaktadır. Küratif tedavi yöntemleri kemoterapi, radyoterapi, cerrahi gibi tedavileri kapsamaktadır. Destek tedavilerde ise hastalık ilişkili fiziksel ve psikolojik belirtiler, bunun yanında manevi ve sosyal sorunlara gereken yaklaşımın sağlanması amaçlanmaktadır. Kanser ve tedavilerinin beraberinde getirdiği sorunlara yönelik verilen destek tedavilere hastalığın her evresinde gerek duyulmaktadır. Kanser tanısı koyulduğunda çok ilerlemiş hastalık ile karşı karşıya kalındığında, mevcut sağlık literatürü doğrultusunda, küratif tedavilere hiç başlanmayıp sadece destek tedaviler verilmesi söz konusu olabilmektedir. Bu durum kulağa hoş gelmese de çok ilerlemiş hastalığı olanlar için küratif tedavilerinin başarılı olmadığı ve daha erken yaşam kayıplarına neden olduğu gösterilmiştir. Bu tür hasta gruplarında kanserin kendisi için tedavi verilmese de palyatif bakım hastalık ile baş etmede en büyük rolü alır. Hatta küratif tedavi verilmese de, palyatif bakım ekibi tarafından verilen destek tedaviler ile hem yaşam süresinin hem de yaşam kalitesinin arttığı gösterilmiştir. Dolayısıyla diyebiliriz ki hastaların kanseri tamamen tedavi ediliyor olsa da olmasa da palyatif bakım hastalık sürecinin kaçınılmazıdır.

Türkiye’de Palyatif Bakım Merkezleri

Kanser tedavisi veren merkezler ve hastanelerde bu bakımın verilmesi mümkündür. Bu merkezlerin kadrolarında bulunan palyatif bakım uzmanları ve ekibi tarafından hastanın palyatif bakım ihtiyacı gereken sıklıklarda değerlendirilip, uygun yaklaşım sağlanır. Teorik olarak bu şekilde ifade ediyorsak da ülkemiz için pratikte durum her zaman bu şartlar altında olamamaktadır. Türkiye' de az sayıda özellikli kanser merkezi olup, palyatif bakım son yıllarda giderek gelişmekteolan bir alandır. Sağlık Bakanlığının bu alana özel çalışmaları bulunmaktadır. Palyatif bakım uzmanları yetiştirmek amacıyla kurslar açılmakta, palyatif bakım merkezi olan hastanelerin sayısı giderek artmaktadır. Ülkemizde Sağlık Bakanlığının Nisan 2018 verilerine göre, Palyatif Bakım Hizmetleri 79 ilde 3899 yatak ile 297 sağlık tesisi tarafından vermektedir. Palyatif bakım ayrıca uygun iletişim imkanları ile ev şartlarında da sağlanabilmektedir.

"Palyatif" ne demek?

Palyatif bakım, hastadan bilgi alıp fiziksel bir muayene yaptıktan sonra rahatsızlık veren belirtilerin nerden kaynaklandığını araştırmadan ya da bu belirtilere sebep olan şeyi tedavi etmeden, sadece belirtilerin azaltılmasını ya da yok edilmesini ifade eder. Mesela, bir palyatif bakım ekibi nefes darlığı ve nefes alırken acı duyma gibi belirtileri, ister akciğer kanserinden kaynaklanıyor olsun, ister zatürre, anjin ya da başka bir hastalıktan, aynı şekilde ele alıp rahatsızlığı gidermeye çalışır. Hastaya ne rahatsızlık duyduğunu sorup fiziksel muayenesini yapmak hemen her durumda belirtilerin giderilmesine yetecek kadar bilgi sağlar, ayrıca akciğer filmi çekilmesine ya da başka testler yapılmasına gerek duyulmaz. Çünkü, hasta bu hastalığı için tedavi görmekteyse, palyatif bakımından beklenen tek şey sıkıntı veren belirtilerin ortadan kaldırılmasıdır; eğer söz konusu hasta için bu belirtilere sebep olan hastalığın tedavisinin artık mümkün olmadığı biliniyorsa, palyatif bakım ekibinden beklenen tek şey yine aynı şekilde belirtilerin ortadan kaldırılmasıdır. Eğer bir testin sonuçları tedavi biçimini etkilemeyecekse, o test yapılmamalıdır; bu tıpta çok iyi bilinen bir ilkedir.