Aşı tarihinin yüzlerce yıl önce başladığını biliyor muydunuz? Aşılar sayesinde çiçek hastalığı, çocuk felci, tetanoz ve tüberküloz gibi birçok hastalık ortadan kaldırıldı.

Bu yazımızda aşıların tarihçesinden ve oluşumunu borçlu olduğumuz bilim insanlarından bahsedeceğiz.

Aşı, doğal bir enfeksiyonu taklit eden ve vücudun gerçek bir mikroorganizma ile ilk temasta oluşturduğu benzer bağışıklık gelişimini sağlayan yol açan biyolojik bir ilaç, bakteri veya virüsten oluşur.

Aşı, belirli bir mikroorganizmaya karşı belirli bir bağışıklık tepkisi ortaya çıkarmak için bağışıklık sistemini uyaran bir antijen içerir. Antijenle birlikte antikor ve bağışıklık hafızası oluştuğu için temas durumunda, hastalığın ilerlemesine ve belirtilerin gelişmesine neden olan patojen hızlı ve etkili bir şekilde ortadan kaldırılır. Aşı; yaşayan, zayıflamış veya öldürülmüş bir mikroorganizmanın yanı sıra farklı maddelerden de oluşabilir.

Aşı enfeksiyondan yüzde 100 korumaz, ancak ciddi hastalık ve komplikasyonlara karşı korunmak için uygulanır. Aşılama sonucunda bağışıklık kazanmak, doğal olarak bir hastalığa yakalanmanın sonucundan çok daha güvenlidir.

İşte dünya tarihini değiştiren aşılar ve mucitleri:

EDWARD JENNER VE ÇİÇEK AŞISI
Aşının başlangıcı, İngiliz doktor Edward Jenner'in (daha sonra hizmetleri için şövalyelik ödülü almıştır) ilk kez çiçek hastalığı olan 8 yaşındaki çocuk James Phipps'e aşı yaptığı 18. yüzyılın sonuna, 1796'ya kadar uzanıyor.

1796'da 8 yaşındaki bir çocuğu aşı virüsü ile aşılamak için bir deney yaptı. Hastalığı olan bir kadının kolundaki kabarcıktan 8 yaşındaki bir çocuğa irin enjekte etti. Bir yıl sonra doktor, aynı çocukla benzer bir deney yaptı. Sonuç olarak, çocuk hastalanmadı ve Jenner, daha sonra bağışladığı 30 bin poundluk bir ödül aldı.

Yoksul ülkelerde çiçek hastalığı, bir buçuk yüz yıldan fazla bir süre devam etti. 1967'de başlayan Dünya Sağlık Örgütü toplu aşılama programı, buna son verilmesine yardımcı oldu.

Şu anda, canlı çiçek hastalığı virüsleri dünya üzerinde sadece iki yerde, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki yüksek koruma düzeyine sahip laboratuvarlarda bulunmaktadır.

LOUİS PASTEUR VE KUDUZ AŞISI
6 Temmuz 1885'te 9 yaşındaki Joseph Meister'in annesi, oğlunu yakın bir ölümden kurtarmak için Fransız kimyager ve mikrobiyolog Louis Pasteur'a geldi. Anneye göre çocuk, neredeyse yüzde 100 ölümcül olan kuduza yakalanmış bir köpek tarafından ciddi şekilde ısırılmıştı.

Pasteur, yakın meslektaşı Emil Roux ile birlikte bir süre bu ölümcül hastalığa karşı bir aşı üzerinde deneyler yaptı ve bu aşı 50 köpekte gelişimini baskılamada başarılı sonuçlar verdi.

Ancak, ciddi bir sorun vardı. Aşı daha önce insanlarda klinik olarak test edilmemişti ve Pasteur tıp uygulama yeterliliğine sahip değildi. Başarısızlık durumunda sadece itibarını zedelemekle kalmayıp hapse girme riskini de göze aldı. Sonunda, çocuğun annesinin ısrarlarına yenik düştü ve çocuğa kuduz aşısı yaptı. Birkaç ay sonra çocuk iyileşti. Pasteur'ün başarısı sansasyon yarattı ve yeni aşı arayışlarını hızlandırdı.

RUDOLF WEIGL VE TİFÜS AŞISI
Birinci Dünya Savaşı sırasında, mezun olan ve daha sonra Lviv Üniversitesi'nde öğretim görevlisi olan Rudolf Weigl, bir parazitolog olarak orduya alındı. Milyonlarca insan, bitlerin yaydığı bir hastalık olan tifüse yakalandı. Weigl, salgını durdurmak için mümkün olan her şeyi yapmaya karar verdi. Bu amaçla bitleri laboratuvarda test etmeye başladı.

Uzun yıllar bit ve tifüsün kendisini inceledi. Binlerce insanı kurtarmayı başardığı için ünlendi. Bunun için ödüllendirildi ve Nobel Ödülü'ne aday gösterildi.

JONAS SALK VE ÇOCUK FELCİ AŞISI
1950'lerin başından beri, çocuk felci virüsü yılda 25 bin ila 50 bin kişiyi etkiledi. İnsanlar sürekli bir sonraki kurban olma korkusuyla yaşadıl. Ancak Jonas Salk, insanlığı bu korkudan kurtardı. Aşısının patentini almadı, dünyaya ücretsiz olarak verdi.

Jonas Salk, bir ortam olarak maymun böbrek hücrelerini kullanarak üç tip poliovirüsü çoğalttı. Daha sonra virüsleri formaldehit ile öldürdü. Deney, her türlü başarı şansına sahipti, çünkü aşılamadan sonra maymunların çocuk felci virüsünün felç edici etkilerinden korunduğu bulundu. Soru, aşıyı gönüllü olarak kimin test edeceğiydi. Salk kendini, karısını ve çocuklarını aşıladı. Çocuk felcine karşı ilk aşılananlar onlardı.

Daha sonra, Jonas Salk'ın aşısının güvenli ve etkili olduğunu açıklandı. Çocuk felci korkusu ortadan kalktı.

MAURICE HILLEMAN VE KIZAMIK AŞISI
Kızamık aşısı, hem başarının hem de başarısızlığın bir örneğidir. Kızamık, 1963 yılında Maurice Hilleman tarafından aşısı geliştirilmesine rağmen, geçen yıl 207 bin kişiyi sessizce öldürdü.

Son derece bulaşıcı olan kızamık virüsü, öksürme ve hapşırma sırasında veya doğrudan temas sırasında tükürük damlacıkları ile yayılır. Hastanın hayatını tehdit eden ciddi vakalarda ishal, zatürree ve menenjit, ateş ve kızarıklıklara neden olur.

Aşının icadından önce kızamık, yılda ortalama 2,6 milyon can alıyordu. Ancak hastalık, aşısı bulunduktan sonra da tamamen aşılamadı, çünkü yüksek bulaşma nedeniyle toplu bağışıklık ancak insanların yüzde 95'i aşılandığında ortaya çıkıyor.

Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'da, sosyal medya aracılığıyla yaygınlaşan aşı karşıtlığı hareketi nedeniyle son yıllarda kızamık görülme oranı yeniden arttı. Aşı karşıtlarına itici güç İngiliz doktor Andrew Wakefield tarafından verildi. 1998'de kızamık, kabakulak ve kızamıkçıklara karşı kombine aşıların çocuklarda otizme neden olduğunu iddia eden yüksek profilli bir makale yayınladı. Bu makaleler daha sonra çürütülmesine ve Wakefield'in kendisinin bilimsel sahtekârlık nedeniyle doktorluk lisansının elinden alınmasına rağmen, ektiği tohumlar ne yazık ki meyve verdi.

Gelişmiş ülkelerde kızamık hastaları nadiren hayatını kaybediyor olsa da, Afrika'da durum oldukça kötü. Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde geçen yıl kızamık salgını, çoğu çocuk olmak üzere 7 binden fazla insanı öldürdü.

DİĞER AŞILAR VE MUCİTLERİ
- 1892'de Jaime Ferran koleraya karşı bir aşı geliştirdi.

- 1896'da Almroth Wright tifo aşısını buldu.

- 1921'de Albert Calmett ve Camilla Guerin verem aşısını geliştirdi.

- 1923'te Thorvald Madsen bir boğmaca aşısı geliştirdi.

- 1923'te Gaston Ramon ve Thomas Glenn difteri aşısını buldu.

- 1927'de Gaston Ramon ve Christian Zeller tetanoz aşısını geliştirdi.

- 1937'de Max Taylor sarı humma aşısını geliştirdi.

- 1964 yılında John Enders kızamık aşısını geliştirdi.

- 1967'de Maurice Gilleman kabakulaklara karşı bir aşı geliştirdi.

- 1968'de Emil Gotschlich meningokok tip C'ye ve 1971'de meningokok tip A'ya karşı bir aşı geliştirdi.

- 1981'de piyasaya bir hepatit B aşısı sunuldu.

- 2006 Merck & Co. insan papilloma virüsüne (HPV) karşı bir aşı sundu.

- 2020 yılında Pfizer/BioNTech, Moderna, CureVac ve Sinovac gibi birçok COVID-19'a karşı aşı piyasaya sürüldü.