Bir deyim vardır “görene, köre ne” diye bu aslında elde olanın kıymetini bilmeme de kullanılan özlü bir ifadedir. O kadar şey var ki hayatımızda kıymetini bilemediğimiz. Ebeveynler bir değer ve kıymettir. Ama hayatta iken insanlık haliya, bizim düşündüğümüz gibi düşünmez, isteklerimizi onaylamaz, bizimle aynı yere bakmadıklarında, cenabı hak “sakın onlara "öf!" bile deme;”(isra 23)dediği haldesanki omuzlarımızda yükmüş gibi davranır gereğince önem vermeyiz.Ama bir zaman sonra elden gidince ahuvahetsekdenafiler.

Eşler birbirleri açısından birer nimettirler. Cenabı hak “onlar size örtüdürler, sizde onalra” (bakara 184) buyrmak sureti ile eşlerin birbirlerini koruyp kollayan, gözeten, eksikliklerini tamamlayan ve ayıplarını örten olduklarını beyan buyurmak sureti ile bu hakiakte işaret etmiştir. yineefendimz as “eşler bir tam elamnın tam ortadan iki yarısı gibidirler” buyurmak sureti ile eşlerin birbirlerinin mütemimi olduğunu haber vermekte. Hal böyle olmakla beraber vakıaya döndüğümüzde nikahahkdi ile beraberliğimizi meşrulaştırmak sureti ile birbirimize cennet oalcağımız yerde birbirimizin alternatifi gibi, birbirimizin imtihanı oluveriyoruz.

Sağlık bir nimettir ama elde iken en hor kullandıklarımızın başında gelmekte

ömür dediğimiz nimette en kıymeti bilnmeyen bu nedenlede har vurup harman savurduğumuz servetimizdir.bir ayda, bir haftada, bir günde ve bir saatte vademiz dolmuş sebepli veya sebepsiz göçmek üzere olduğumzu halde, kimbilir belki o ay, o hafta, o gün, o saat bu saattir ama, sanki gidiş yokmuşçasına ömrümüzü tüketmekteyiz.

Bu bağlamda yine kıymetini bilmediğimiz en hassas noktalardan biride niyetlerimizdir. Niyet Lugatta; Bir fiili, bir maksat için yapmayı düşünme, yapmak için yönelme, azm etme, bir şeyi isteme manalarına gelmekte.İstilahta ise; ibadetlerin bazısını bazısından ayırmak. Mesela; Öğleni ikindiden ayırma veya ramazan orucunu diğerler oruçlardan ayırma maksadını gütme ve bunu kast etmekte kullanılmakta. Birde niyet yapılan amelden maksadın Allah için olup olmamasını ayırd etmek manasına gelmektedir. Başka bir deyiş ile niyet ibadeti adet olmaktan çıkartan tılsım ve adet kabilinden yapılan işlere ibadet zırhı giydiren bir mühür.

İbadeti ulema şöyle tanımlamaktadır. Allah cc rızasını gözeterek, razı olduğu bir şeyi, razı olduğu bir şekilde yapmaya ibadet denmektedir. Burada dikkat edilirse ibadete dair 3 temel husus ifade edilmektedir. Rızaibari, işin meşruiyeti, meşru bir yol ile icra edilmesidir.

Şöyleki adetten diye yapılan bir çok işler sahih bir niyet ile ibadet olma vasfını kazanır. Mesela günlük hayatımızda rutin bir eylem olarak yapılan yeme, içme, vb. işler, helalından yiyip, bedenen kuvvet bulayım da Allah cc daha iyi kulluk edeyim niyeti ile olduğunda, her bireri birer ibadete dönüşür.Yine bir hanım efendinin sabahleyin erken kalkıp, eşini çoluğunu çocuğunu hazırlaması, onlara kahvaltı hazırlaması bunları sıradan bir görevim/sorumluluğum diyede yapabilir, Allah cc rızasını kazanmak niyeti ilede yapabilir. Birincisinde adetten mubah bir iş olurken, ikincisinde her yaptığı eylemi ibadete dönüştürmüş olur. Yine sabahleyin evinden çıkıp işine giden bir kişi “ne yapayım vazifemdir. Para kazanmak, çoluk çocuğuma bakmak zorundayım” diyede yapabilir, Allah cc. Beni bu kullarından mesul kıldı. Helal yolla kazanıp, ihtiyaçlarını göreyim kiAllah cc. kulluklarını iyi ifa etsinler” niyeti ile yapabilir. Birincisinde alelada bir iş olurken, ikincisinde kurallarına riayet ettiği sürece işi anlamında yaptığı her bir şey ibadete dönüşür.

İşin özü bu iken acaba kaçta kaç kişi bu bilinç, kasıt ve şuur ile işlerini icra etmekte. Denilebilirki etmese ne olur. Neticede tüketilen bir ömürdür. Bu ömrün her noktasından muhasebe edileceğini efendimiz as,ebuberzeteeslemi tarikiyle “ kıyamet gününde kişi 3 şeyden sorulmadıkça hesaptan kurtulamsı söz konusu değildir. Ömrünü nerde tükettiği, ilmi ile neler yaptığı, malını nerden kazandığı ve nereye harcadığından ( süneni daremibabu menkerihe şöhrete 554)

Niyetin ehemmiyetine dair Efendimiz as “ameller ancak niyetlere göredir. Her kesin niyet ettiği ne ise, eline geçecek olan şeyde ancak odur. Artık her kim nail olacağı (malı) veya nikah edeceği bir kadından dolayı hicret etmiş is, onun hicreti ( Allah’ın ve Resulü’nün rızasına değil) , hicret etmiş olduğu şeyedir.” (Buhari bed’ulvahy 1) buyurdular.

bu hadisi şerif niyetin olup olmaması ile alakalı değil bilakis Salih olan niyet ile fasıd olan niyetin arasındaki farkı ifade etmek sadedinde gelmiştir. Salih olan niyet güzel sonuçlar bereketler kazandırırken fasıd olan niyet ise iyi olanı bile kötüye ve berketsize çevirir. Netice olarak bu hadisi şerifin bütün amellerle ilgili varid olduğu kanısı açığa çıkmaktadır.

Bu hadisi nebeviye dair imamı şafiira“bu hadisi nebevi islam dininin temel esaslarını konu edinen3 temel hadisi nebeviden biridir” Buyurdular.Bunlar a. Hz ömer tariki ile gelen Efendimiz as “şüphesiz ameller (amellerin kabul veya red edilmesi) niyetlere oranladır. (buharibedulvahy 1) niyyet hadisi. B. Hz aişera annemiz tariki ile gelen “her kim işimiz (dini sahada) hakkında bizden olmayan bir şeyi ihdas ederse bu ondan red edilir.” (buhari -kitabu s-sulh 2697) C. Numan bin beşirra tariki ile rivayet edilen “muhakkakki helel belli, haram bellidir. Bunların arasına ise insanların çoğunun (hükmünün) bilmediği şüpheli (helal mi haram mı olduğu hususnda herhangi bir nassın olmadığı bu nednele de hükmü bilinmeyen) şeyler vardır. (Buharikitabul iman 52,müslim, kitabulmüsakat 1599) hadisi nebevileridir.

Niyyetin ehemmiyetine dair; İbniebiddünya derki “niyeti olmayanın amelide yoktur. Allahtan sevap beklemeyeninde bir mükafatı yoktur. Yahya ibniebi kesir derki “niyeti öğrenin zira o amelden daha kıymetlidir. Davudutaihzleri “ ben gördümki bütün hayırları toplayan şey sahih niyettir. Süfyanı servi hz “ niyetten daha çok zorlandığım hiçbir şey olmadı.İbni mübarek “ nice küçük ameller vardırki onu niyet büyütür.”Fudaylibniiyaz “ Allah cc senden niyyetini ve arzularını istemektedir. “

Niyette Allah cc rızasının dışında bir maksadın taşınması?

Özellikle bazı amellerde vardırki,Allah cc.Danbaşkası niyeti ile yapılması, maazallah kişini imanına halel getirmekte olduğunu efendimiz as “ yalnız Allah cc rızası kast edilerek tahsil edilmesi gereken bir ilmi her kim dünyevi bir meta (makam, mevki, para vb.) için tahsile derse, kıyamet günü cennetin kokusunu alamaz.”( Ahmet bin hambel, ebudavud, ibnimace)

Bu noktada şu hususunda belirtilmesinde fayda vardır. Ulema eğer kişinin niyeti ihlaslı (sadece Allah cc rızası) ise, neticede bir takım şeyler elde etmiş olması, Cumhur ulemaya göre buna zarar vermez. Bu meyanda ebu zer radan rivayetle efendimiz as “ bu Allah cc Müimine ahiret ecrinden önce verdiği bir mükafat müjdesidir) buyurdu.

Genel anlamda ibadetlerde niyetin durumu?

Ulema Tüm ibadetleri 5 başlık altında ele almışlar dır.

1. İtikadiyyat; bu konudaki meselelerde, kişinin bilinç ve şuur üzere olduğunun göstergesi olan niyetinolması şarttır.
2. İbadet. İbadetten kast ettiğimiz namaz, oruç, hac ve zekat gibi ibadetlerdir. Bunların tümünde niyetin gerekli olduğunda icma vardır.
3. Muamelat; bunlarda 5 kısımdır. A. evlilikle ilgili meseleler. B. Mali olan işlemler. C. Husumeti gerektiren olaylar. D. Ölünün ardında bıraktığı terekeler. E. Emanetlerdir. Bunların sıhhatleri için niyet şart olmamakla beraber, bu amellerden kişinin ibadet ecri alamsı için yine niyet gereklidir.
4. Ukubatders9; bunlarda 5 çeşittir. 1. Ridde(dinden çıkma) haddi, 2. Kazif(iftira atma) haddi, 3. Sırkat(hırsızlık) haddi, 4. Kısas (birini haksız yere öldürmeden doalyı öldüren kişinin öldürülmesi) 5. Zina (evli olan kişinin zina etmesi durumunda uygulanan ceza) haddidir. Bunların sıhhati için niyet şart değilken, yine icralarında ibadet ecri alabilmek için niyetin halis olması şarttır.
5. Ahlak. İtikada dayalı meselelerde olduğu gibi, ahlakiyat kabilinden olan hususlarda,kişi bu amellerinde sahih bir Niyete sahip olursa ibadet ecri alır, fakat sahih bir niyet üzere yapmazsa sadece mubah bir iş yapmış olur.

Şifahi olarak niyet etmenin hükmü?

İslam uleması;ihtiyari olan işlerden önce niyet etmenin gerekliliğinde ittifak etmişlerdir. Bununla beraber özellikle Şafii ve Hanefiuleması arasında niyet hususundaki ihtilaf,Hanefi uleması kişinin işe yönelmesi niyet sayılacağı için ayrıca niyete gerek yoktur derken, Şafii uleması amelin sıhhati için bu hadisi şerifi delil göstererek, kalben niyet etmeyi gerekli görmekte. Her iki mezhebe göre de Şifahi olarak niyet etmek ise sünnettir.

Amellerin tüm cüzlerinde niyetin olması şart mı?

Bu noktada ulema; eğer kişi ibadetin başında niyet etmiş ise işin, akışında niyete başka şeyler karışmış olsa bile,inşallah bunu niyete zarar vermeyeceği hususunda ittifak etmişlerdir. Bunun yanı sıra imamı gazalinin bu konudaki izahatı dikkate değerdir.

İmamı gazali; şayet kişinin işinde dünyevi maksad ağırlıklı olur ise onda kişiye bir ecir söz konusu değildir. eğer dini yönü ağır olursa ağır olan yönü nisbetindemükafatlanır. Eşit olursa ondada bir ecir söz konusu değildir. fakat kişi iyi bir niyet ile işe başlarda sonra başka şeyler karışacak olursa inşallah cenabı hak kişiyi muaheze etmez ve ecrini ihsan eder. Zira bundan sonrası tekellüf olur ki dinde tekellüf yoktur. Selam ve dua ile.